"Urocze" oblicza osobowości dyssocjalnej
Prezentacja na konferencji Łódzkie Dialogi Psychiatryczne -> 26-27.09.2025 r.
Tomasz Pawełczyk
Szanowni Państwo, Dzięki wystosowanemu już rok temu zaproszeniu organizatorów, mam dziś przywilej oraz przyjemność opowiedzieć o temacie zakorzenionym w psychiatrii ale też mogącym intensywnie oddziaływać na naszą codzienność. Będę mówił o urokliwych, czarujących w kontakcie osobach (mężczyznach, kobietach), które jednak w dążeniu do celów związanych głównie z zyskaniem i umacnianiem władzy nie zawahają się przed niczym, nie będą miały żadnych skrupułów moralnych i często będą się poruszać na granicy prawa lub nawet je łamali w taki sposób, że trudno będzie im coś zarzucić. Będę mówił o wilkach w owczej skórze, drapieżnikach, które bytują w naszych środowiskach, w naszych rodzinach, miejscach pracy, gabinetach lekarskich, w przestrzeni publicznej. Zgodnie z wynikami badań, codziennie spotykamy przynajmniej jedną taką osobę. Temat jest więc bardzo praktyczny. Zaczynam więc...
Link do prezentacji:
"Urocze" oblicze osobowości dyssocjalnej?
Oksymoron?
Temat urocze oblicze osobowości dyssocjalnej może zaskakiwać, wydawać się oksymoronem. No bo jak ktoś, kto w pierwszym naszym skojarzeniu jest okrutną, bezduszną osobą może być uroczym, czarującym człowiekiem? Zanim przyjrzymy się bliżej urokowi w osobowości dyssocjalnej, to posłużę się na razie analogią "zimnego ognia", też zaskakującego, sprzecznego w sobie połączenia, a jednak naprawdę istniejącego. Tak jak zimne ognie istnieją, tak też urocze oblicza osobowości dyssocjalnej istnieją. Przyjrzyjmy się bliżej źródłom tego, jak się okaże szkodliwego w skutkach, dysonansu poznawczego.
Zakres pojęciowy
- Różnice między psychopatią, socjopatią, a osobowością antyspołeczną (dyssocjalną) dotyczą zarówno pochodzenia tych terminów, jak i ich użycia w psychologii, psychiatrii i sądownictwie.
- Choć są czasem używane zamiennie, nie oznaczają dokładnie tego samego.
Jednym z powodów wspomnianego dysonansu są nakładające się zakresy pojęciowe osobowości dyssocjalnej, psychopatii, socjopatii i narcyzmu złośliwego. Mają one różne pochodzenie i bywają zamiennie używane w różnych dziedzinach: psychiatrii klinicznej, sądowej, psychologii i sądownictwie.
Porównanie:
A. często psychopatii towarzyszą cechy tzw. mrocznej triady (ang. dark triad) (psychopatia + makiawelizm + narcyzm)
B. osobowość narcystyczna z cechami psychopatii = narcyzm złośliwy
Na tym slajdzie znajduje się porównanie między omawianymi terminami. Ja tylko podkreślę, że osoby psychopatyczne nie mają trudności w relacjach społecznych, często są w nich biegli, jednak wykorzystują te umiejętności do osiągania własnych celów poszerzania zakresu władzy i robienia kariery kosztem pracy innych, co określa się pasożytniczym stylem interpersonalnym opartym manipulacji. Warte podkreślenia jest częste współwystępowanie psychopatii, makiawelizmu i narcyzmu, co określane jest w literaturze psychoterapeutycznej jako tzw. mroczna triada. Domieszka zaś psychopatii w narcyzmie bywa określane jako narcyzm złośliwy.
Urok w osobowości dyssocjalnej jest często związany z obecnością cech psychopatii
... jak np. w przypadku czarującego Teda Bundy, który w trakcie pobytu w więzieniu stanowym na Florydzie otrzymywał liczne listy od wielbicielek i wziął ślub z jedną z nich... On był okrutnym przestępcą..., jednak...
Chciałbym Państwu przedstawić hipotetycznego Pana "P", wilka w owczej skórze, który będzie nam towarzyszył w dalszej części rozważań. Jaki jest pan P, jak wygląda, jak się zachowuje, jak przeżywa rzeczywistość, jak nawiązuje i podtrzymuje relacje? Poznajmy pana P.
Historia pojęcia psychopatii
Odpowiedź na to pytanie znajdziemy analizując historię powstawania opisów psychopatii.
Harvey Cleckley, 1941
(lek. psychiatra)
- badał weteranów w latach 1937-39, którzy mieli konflikty z prawem
lista 21 cech (1941), zmodyfikowana do 16 cech (1976);
** pierwsza cecha: powierzchowny urok i dobra „inteligencja”
** lista cech, bez weryfikacji właściwości psychometrycznych
Robert D. Hare (psycholog, badacz)
- Uznał listę Cleckleya za niewystarczającą do trafnego i rzetelnego opisu psychopatii
- badał psychopatycznych przestępców
Lista kontrolna psychopatii – wersja poprawiona (PCL-R) oraz jej poprzedniczka, PCL (Hare, 1980) udostępniona do zastosowania w sprawach karnych (nie zaś w populacji ogólnej albo populacjach klinicznych, bo jej właściwości psychometryczne w tych populacjach nie były badane)
-> PCL-R skupia się na intensywnych objawach, zachowaniach ekstremalnych (populacja przestępców)
Lista kontrolna psychopatii Hare’a (PCL-R) — główne cechy
- Skala PCL-R składa się z 20 kryteriów, które ocenia się na 0-2 punkty (0 = cecha nieobecna, 1 = częściowo obecna, 2 = w pełni obecna)
- narzędzie objęte prawami autorskimi, użycie wymaga opłaty
- Kryteria te można pogrupować w cztery wymiary:
Wykorzystanie PCL-R jest objęte prawami autorskimi. Badanie polega na wywiadzie, analizie materiałów z akt oraz analizie występowania i nasilenia 20 cech, które można przyporządkować do 4 wymiarów.
Ograniczenia dostępnych podejść diagnostycznych
cechy i pozycje testowe zostały wyróżnione na podstawie badań grup osób naruszających prawo, przestępców (Cleckley, Hare)
-> ograniczona trafność zewnętrzna testów diagnostycznych
-> skojarzenie psychopatii z przestępcami
-> trudność jednoznacznej identyfikacji osób, którym nie można przypisać łamania określonych paragrafów kk., mimo, że ich działalność nosi znamiona cech i zachowań typowych dla psychopatii
-> wielu "normalnych, uroczych psychopatów" unika jednoznacznej klasyfikacji...
Gdzie znajdziemy panów "P"?
"Lista Duttona"
Kevin Datton, Uniwersytet w Oxfordzie, autor książki pt. "Mądrość psychopatów"
- wszędzie tam, gdzie możliwa jest jakaś forma panowania nad innymi, sprawowania władzy
prezes, szef, menedżer w firmie, lekarz nadzorujący pracę personelu w klinice, gdzie podlegają mu inni pracownicy, podobnie dziennikarz, policjant, handlowiec, przywódca religijny mający podwładnych
-> MOŻLIWOŚĆ WYWIERANIA WPŁYWU NA INNYCH
-> KORPORACJA
Korporacja wykazuje cechy psychopatyczne:
- jest samolubna
- ma rozdęte ego
- liczy się dla niej jedynie zysk (Wielka Trójka: BlackRock, Vanguard, State Street)
- manipuluje
- ma za nic krzywdę pracowników lub klientów
- nie ma wyrzutów sumienia
nie czuje odpowiedzialności za to, co robi
-> ULUBIONE MIEJSCE PSYCHOPATÓW,
-> DAJE MOŻLIWOŚĆ SZYBKIEGO AWANSU, WŁADZY, KONTROLOWANIA INNYCH
Co zrobić,
jeśli spotkasz w życiu pana P.?
Wiemy już pobieżnie, jak rozpoznać pana P, choć jeszcze nie znamy dokładnie jego repertuaru metod, narzędzi jego oddziaływań, wiemy też w jakich środowiskach, miejscach znajdziemy panów P, przychodzi teraz pora, aby zapytać Co zrobić, jeśli spotkamy pana P?
Run, Forrest, Run...
Mama mówiła Forrestowi: Uciekaj...Dlaczego uciekać? Bo żeby się móc oprzeć jastrzębiowi nie można być kurą, nielotem, trzeba być jastrzębiem a najlepiej orłem... Jeśli nie jest się psychopatą, tylko zwykłym człowiekiem, to na wstępie ma się w grze pana P. nierówne szanse, bo przypominając sobie motto z początku prezentacji: żeby w tej grze wygrać, trzeba być lepszym oszustem i manipulatorem niż pan P. Dlatego rada dla większości z nas brzmi: UCIEKAJ...
Decydując się na kontakt z panem P., trzeba się uzbroić w:
- Wiedzę
- Umiejętności
- Narzędzia
Plan działania
-> Jakie?
Cóż, wówczas trzeba się dobrze przygotować, wyposażyć w wiedzę, umiejętności, opanować narzędzia i mieć dobry plan działania. Trzeba się uzbroić.
INSTRUKCJA OBSŁUGI
Pana P.
Ramy czasowe tego wystąpienia nie pozwalają na omówienie instrukcji obsługi pana P. Jeśli nie możemy uciec i musimy funkcjonować w wątpliwym towarzystwie Pana P. to osobom, które chciałyby poznać instrukcję jego obsługi, polecam dostępne książki, których w ostatnich latach pojawiło się wiele na rynku wydawniczym, Prezentowałem ich zdjęcia na poprzednich slajdach oraz robię teraz. --> nast. FILM
Dziękuję Państwu za uwagę!
A panowie P boją się jedynie 2 rzeczy: publicznego ujawnienia ich prawdziwej twarzy oraz spotkania z drugim jastrzębiem a tym bardziej z orłem.
Dziękuję Państwu za uwagę!